نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی (CIPN) یکی از چالش برانگیزترین عوارض جانبی است که بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی با آن مواجه هستند. این وضعیت به آسیب عصبی ناشی از داروهای شیمی درمانی خاص اشاره دارد که منجر به طیف وسیعی از علائم می شود که می تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر بگذارد. در حالی که شیمی درمانی هدف از بین بردن سلول های سرطانی است، گاهی اوقات می تواند به طور ناخواسته به سلول های سالم از جمله اعصاب محیطی آسیب برساند.
نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی یک وضعیت ناتوان کننده است که زمانی ایجاد می شود که اعصاب محیطی که مسئول انتقال سیگنال ها بین مغز، نخاع و بقیه بدن هستند، آسیب ببینند. این آسیب عصبی نه تنها ناراحت کننده است، بلکه اغلب پایدار است، حتی پس از پایان شیمی درمانی.
داروهای کلیدی شیمی درمانی مرتبط با نوروپاتی شامل عوامل مبتنی بر پلاتین (مانند سیس پلاتین و اگزالی پلاتین)، تاکسان ها (مانند پاکلی تاکسل) و آلکالوئیدهای وینکا می باشند. این داروها در کشتن سلول های سرطانی بسیار موثر هستند اما اغلب پیامدهای ناخواسته ای بر عملکرد عصبی دارند.
علت نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی
مکانیسم های دقیق این عارضه پیچیده هستند و بسته به دارو متفاوت هستند. به طور کلی، عوامل شیمی درمانی سلول هایی که به سرعت تقسیم می شوند را هدف قرار می دهند، اما با انجام این کار، می توانند ساختار و عملکرد اعصاب محیطی را مختل کنند. آسیب به آکسون‌های عصبی که سیگنال‌های الکتریکی را منتقل می‌کنند و پوشش‌های محافظ آنها (غلاف میلین) از پیامدهای شایع هستند.
به عنوان مثال، تاکسان ها به عنوان تثبیت کننده میکروتوبول ها شناخته شده اند، که برای انتقال سلولی حیاتی هستند و منجر به اختلال عملکرد عصبی می شوند. در همین حال، عوامل مبتنی بر پلاتین پیوندهای متقاطع DNA را تشکیل می دهند و باعث مرگ سلولی می شوند که می تواند هم سرطان و هم سلول های عصبی را تحت تأثیر قرار دهد.
علائم نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی
بیماران مبتلا اغلب علائم خود را به صورت گزگز، سوزش یا احساس سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها توصیف می کنند. با گذشت زمان، این می تواند به بی حسی، ضعف عضلانی و حتی مشکل در راه رفتن تبدیل شود. این علائم ممکن است در طول شیمی درمانی شروع شوند یا هفته ها یا ماه ها بعد ظاهر شوند.
علائم دیگر عبارتند از:
- حساسیت به لمس یا دما.
- از دست دادن هماهنگی یا تعادل.
- درد شدید سوزشی یا گرفتگی.
علاوه بر اثرات فیزیکی، آسیب روانی CIPN می تواند عمیق باشد. درد مزمن و محدودیت های عملکردی اغلب منجر به اضطراب، افسردگی و ناامیدی می شود.
علائم نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی ممکن است با علائم سایر نوروپاتی ها مانند نوروپاتی دیابتی همپوشانی داشته باشد. با این حال، شروع نوروپاتی معمولا مستقیماً با چرخه های شیمی درمانی مرتبط است. متخصصان پزشکی برای تشخیص دقیق CIPN از شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و گاهی اوقات مطالعات هدایت عصبی یا بیوپسی پوست استفاده می کنند.
عوامل خطر
افراد خاصی در برابر توسعه CIPN آسیب پذیرتر هستند. عوامل خطر عبارتند از:
نوع شیمی درمانی: داروهایی مانند پاکلیتاکسل و سیس پلاتین خطرات بیشتری دارند.
دوز و مدت درمان: دوزهای تجمعی بالاتر اغلب با آسیب عصبی بیشتر مرتبط است.
شرایط از قبل موجود: بیماران مبتلا به دیابت یا نوروپاتی موجود بیشتر مستعد ابتلا به CIPN هستند.
سن و ژنتیک نیز نقش دارند. افراد مسن و افراد دارای نشانگرهای ژنتیکی خاص ممکن است حساسیت بیشتری نسبت به آسیب عصبی داشته باشند.
شیوع نوروپاتی در میان بیماران سرطانی
مطالعات تخمین می‌زنند که 30 تا 40 درصد از بیماران سرطانی که شیمی‌درمانی دریافت می‌کنند، CIPN دارند. برای برخی، علائم خفیف و گذرا هستند، در حالی که برای برخی دیگر، مزمن و ناتوان کننده می شوند. جالب توجه است که شیوع بر اساس نوع سرطان و رژیم درمانی متفاوت است، با سرطان‌های خاصی مانند تخمدان و کولورکتال به دلیل داروهایی که معمولاً در درمان آنها استفاده می‌شود، بیشتر با CIPN مرتبط هستند.
مدیریت نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی
مقابله با CIPN می تواند چالش برانگیز باشد، اما رویکردهای متعددی برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی وجود دارد. استراتژی‌های مدیریت، مداخلات پزشکی، درمان‌های مکمل و اصلاح شیوه زندگی را برای رسیدگی به جنبه‌های فیزیکی و عاطفی این بیماری ترکیب می‌کنند.
مدیریت پزشکی CIPN بر کاهش درد و بهبود عملکرد عصبی تمرکز دارد. در حالی که هیچ درمان قطعی وجود ندارد، چندین روش درمانی می توانند به طور قابل توجهی علائم را تسکین دهند:
داروهای تسکین درد
مسکن‌های بدون نسخه مانند پاراستامول یا ایبوپروفن اغلب برای ناراحتی خفیف استفاده می‌شوند. برای درد شدید، پزشکان ممکن است مواد افیونی را تجویز کنند، اگرچه اینها با خطرات وابستگی و عوارض جانبی همراه هستند.
داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج
داروهای ضد افسردگی مانند دولوکستین در درمان درد عصبی اثربخشی نشان داده اند. آنها با تغییر نحوه پردازش سیگنال های درد در مغز کار می کنند. داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین یا پره گابالین به طور گسترده ای برای تثبیت فعالیت عصبی استفاده می شوند
درمان های موضعی
کرم‌های کپسایسین و چسب‌های لیدوکائین را می‌توان مستقیماً روی نواحی دردناک اعمال کرد و تسکین هدفمند با حداقل عوارض جانبی سیستمیک را فراهم می‌کند.
طب سوزنی
شواهد نشان می دهد که طب سوزنی ممکن است به بهبود عملکرد عصبی و کاهش شدت درد در برخی بیماران کمک کند.
ماساژ درمانی
ماساژ ملایم می تواند جریان خون را افزایش داده، تنش عضلانی را کاهش دهد و آرامش را تقویت کند.
فیزیوتراپی
تمرینات طراحی شده توسط فیزیوتراپیست می تواند تعادل، قدرت و هماهنگی را بهبود بخشد و خطر سقوط را کاهش دهد.
مکمل های غذایی نیز مورد توجه قرار گرفته اند. به عنوان مثال:
ویتامین B12
برای ترمیم و عملکرد اعصاب ضروری است، ممکن است فوایدی داشته باشد، به ویژه برای کسانی که کمبود دارند.
اسیدهای چرب امگا 3
موجود در روغن ماهی، دارای خواص ضد التهابی هستند که ممکن است از سلامت اعصاب محافظت کنند.
