درمان درد ناشی از پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از موضوعاتی است که متخصصان فیزیوتراپی در توانبخشی سرطان به آن می پردازند. پرتودرمانی یکی از روشهای رایج درمان سرطان است که در آن از پرتوهای پر انرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود. اگرچه این روش درمانی در بسیاری از موارد بسیار موثر است، اما میتواند عوارضی از جمله درد را به همراه داشته باشد. درد ناشی از پرتودرمانی، نوعی درد است که در اثر آسیب به بافتهای سالم در اطراف تومور یا در خود تومور ایجاد میشود. این درد میتواند در حین درمان، بلافاصله پس از آن یا حتی ماهها یا سالها بعد از اتمام درمان بروز کند. شدت و نوع درد نیز میتواند بسیار متفاوت باشد و از درد خفیف تا درد شدید و مزمن متغیر باشد.
پرتو درمانی با آسیب رساندن به DNA سلولها عمل میکند. سلول های سرطانی به دلیل تقسیم سریعتر نسبت به سلول های سالم، حساسیت بیشتری به پرتوها دارند. با این حال، پرتوها میتوانند به سلولهای سالم اطراف تومور نیز آسیب برسانند. این آسیب به سلولهای سالم میتواند باعث التهاب، تورم و در نهایت درد شود.
دلایل درد ناشی از پرتودرمانی
- آسیب مستقیم به بافتها: پرتوها میتوانند به طور مستقیم به بافتهای سالم اطراف تومور آسیب برسانند و باعث التهاب و درد شوند.
- التهاب: التهاب یکی از واکنشهای طبیعی بدن به آسیب است. التهاب ناشی از پرتودرمانی میتواند باعث تورم، قرمزی و درد شود.
- فشردگی اعصاب: تومورها و بافتهای ملتهب میتوانند به اعصاب اطراف فشار وارد کنند و باعث درد شوند.
- اختلال در عملکرد اندامها: پرتودرمانی میتواند به اندامهای داخلی مانند روده، مثانه و نخاع آسیب برساند و باعث درد شود.
- عوارض دیررس: برخی از عوارض پرتودرمانی مانند فیبروز (تشکیل بافت اسکار) و نکروز (مرگ بافت) میتوانند ماهها یا سالها بعد از اتمام درمان باعث درد شوند.
انواع درد ناشی از پرتودرمانی
درد ناشی از پرتودرمانی را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
درد حاد: این نوع درد بلافاصله پس از پرتودرمانی یا در طول درمان ایجاد میشود و معمولاً به دلیل التهاب و آسیب مستقیم به بافتها است.
درد مزمن: این نوع درد طولانیمدت است و میتواند ماهها یا سالها پس از اتمام درمان ادامه یابد. درد مزمن معمولاً به دلیل عوارض دیررس پرتودرمانی مانند فیبروز و نکروز است.
عوامل موثر بر شدت درد
شدت درد ناشی از پرتودرمانی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
نوع تومور و محل آن: تومورهای بزرگتر و تومورهایی که در نزدیکی اعصاب یا اندامهای حیاتی قرار دارند، احتمال ایجاد درد بیشتری دارند.
دوز پرتو: دوز بالای پرتو میتواند باعث آسیب بیشتری به بافتهای سالم شود و درد شدیدتری ایجاد کند.
حساسیت فردی: برخی افراد نسبت به عوارض جانبی پرتودرمانی حساستر هستند.
وجود بیماریهای زمینهای: بیماریهای زمینهای مانند دیابت و بیماریهای قلبی میتوانند خطر بروز درد را افزایش دهند.
درمان درد ناشی از پرتودرمانی
داروهای ضد درد: داروهای ضد درد مانند استامینوفن، ایبوپروفن و داروهای قویتر مانند مورفین برای کنترل درد استفاده میشوند.
داروهای ضد التهاب: داروهای ضد التهاب مانند کورتیزون برای کاهش التهاب و درد استفاده میشوند.
فیزیوتراپی: فیزیوتراپی میتواند به بهبود حرکت، کاهش درد و افزایش قدرت عضلات کمک کند.
بلوکهای عصبی: در برخی موارد، بلوکهای عصبی برای بیحس کردن ناحیه دردناک استفاده میشود.
رادیوفرکوئنسی: این روش درمانی با استفاده از امواج رادیویی برای تخریب اعصاب دردناک انجام میشود.
جراحی: در موارد شدید و مقاوم به درمان، جراحی ممکن است برای برداشتن بافتهای آسیبدیده یا رفع فشار از روی اعصاب انجام شود.
چرا فیزیوتراپی برای بیماران تحت رادیوتراپی مفید است؟
کاهش درد: فیزیوتراپی با استفاده از تکنیکهایی مانند ماساژ، گرما درمانی، سرما درمانی و تمرینات کششی، به کاهش درد و التهاب در ناحیه تحت درمان کمک میکند.
افزایش دامنه حرکتی: تمرینات ورزشی تخصصی که توسط فیزیوتراپیست تجویز میشود، به حفظ و بهبود دامنه حرکتی مفاصل و عضلات کمک کرده و از خشکی و سفتی مفاصل جلوگیری میکند.
تقویت عضلات: تمرینات تقویتی عضلات، به افزایش قدرت و استقامت عضلات کمک کرده و از بروز آسیبهای ثانویه جلوگیری میکند.
بهبود تعادل و هماهنگی: تمرینات تعادلی و هماهنگی، به بهبود تعادل و هماهنگی بدن کمک کرده و از خطر زمین خوردن و آسیب دیدگی جلوگیری میکند.
کاهش خستگی: فیزیوتراپی با بهبود عملکرد قلبی عروقی و افزایش تحمل بدن به فعالیت بدنی، به کاهش خستگی کمک میکند.
بهبود کیفیت زندگی: فیزیوتراپی با بهبود عملکرد فیزیکی و کاهش درد، به بیماران کمک میکند تا به فعالیتهای روزمره خود بازگردند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
تکنیکهای فیزیوتراپی در درمان درد ناشی از پرتودرمانی
- ماساژ درمانی: ماساژ به کاهش تنش عضلانی، بهبود گردش خون و کاهش درد کمک میکند.
- گرما درمانی و سرما درمانی: گرما درمانی برای کاهش اسپاسم عضلانی و افزایش جریان خون و سرما درمانی برای کاهش التهاب و درد استفاده میشود.
- تمرینات کششی: تمرینات کششی به افزایش انعطاف پذیری عضلات و مفاصل کمک میکند.
- تمرینات تقویتی: تمرینات تقویتی به تقویت عضلات و افزایش قدرت کمک میکند.
- تمرینات تعادلی و هماهنگی: تمرینات تعادلی و هماهنگی به بهبود تعادل و هماهنگی بدن کمک میکند.
- تحریکات الکتریکی: تحریکات الکتریکی به کاهش درد و بهبود عملکرد عضلانی کمک میکند.
- اولتراسوند: اولتراسوند به کاهش التهاب و تسریع روند بهبودی کمک میکند.
